Zakaz konkurencji w umowie inwestycyjnej w startupie

Zakaz konkurencji w umowie inwestycyjnej to zobowiązanie założyciela startupu do nierealizowania przez niego jakiejkolwiek działalności, która byłaby konkurencyjna wobec działalności startupu.

Klauzule dotyczące zakazu konkurencji pojawiają się przede wszystkim w umowie inwestycyjnej. Jeśli ta klauzula pojawia się w term-sheet to może ona przyjąć formę dość ogólnego zapisu.

Z drugiej strony warto mieć na uwadze, że na pierwszym spotkaniu z inwestorem najlepiej się skoncentrować na zaprezentowaniu projektu.

Zakaz konkurencji może stanowić jeden z warunków zawartych w klauzuli vesting, która określa sposób nabywania praw do udziałów przez założyciela startupu.

Zakaz konkurencji – główne elementy definicji

Definicja zakazu konkurencji wobec założyciela startupu dotyczy między innymi następujących kwestii:

• niepodejmowanie pracy czy współpracy, nawet nieodpłatnej, przez założyciela w podmiotach konkurencyjnych do startupu,
• ograniczenie w zakresie posiadania udziałów czy akcji firm konkurencyjnych przez założyciela startupu,
• zakaz pełnienia funkcji w organach konkurentów przez założyciela,
• rozszerzenie zakazu konkurencji na członków rodziny założyciela startupu,
• ograniczenie założyciela w zakresie innych działalności czy hobby.

Poniżej omawiam wymienione kwestie.

Zakaz zatrudnienia u konkurencji

Klauzula dotycząca zakazu konkurencji zobowiązuje założyciela przede wszystkim do niepodejmowania zatrudnienia w podmiocie prowadzącym działalność konkurencyjną w stosunku do startupu.

Chodzi tu o każdą formę „zatrudnienia” założyciela startupu. Te formy „zatrudnienia” to między innymi:

• umowa o pracę,
• powołanie do pełnienia funkcji w zarządzie spółki,
• kontrakt menadżerski w oparciu o prowadzoną jednoosobową działalność gospodarczą.

W wyżej opisanym zakresie, taki zakaz konkurencji jest podobny do postanowień umów zawieranych pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.

Zakaz konkurencji w umowie inwestycyjnej ma ten zakres szerszy, o czy piszę poniżej.

Ograniczenie posiadania udziałów czy akcji konkurentów

Kolejnym obszarem, który wiąże się z zakazem konkurencji wobec założyciela, to ograniczenia w zakresie posiadania przez założyciela udziałów lub akcji w podmiotach konkurencyjnych.

Oczywiście, nie chodzi tu o to, aby zabronić założycielowi zakupu akcji spółek giełdowych o podobnym profilu działalności jak jego startup.

Raczej celem inwestora jest wyeliminowanie inwestycji w podmioty o zbliżonym obszarze działania, w których założyciel mógłby przejąć istotny pakiet udziałów czy akcji.

Pełnienie funkcji w spółkach konkurencyjnych

Zakaz konkurencji również bardzo często ma na celu ograniczenie możliwości pełnienia jakichkolwiek funkcji w organach spółek konkurencyjnych.

Chodzi tu przede wszystkim o pełnienie funkcji członka rady nadzorczej firmy, którą można uznać jako konkurencyjną w stosunku do startupu.

Rodzina założyciela startupu

Następny obszar, który jest związany z ustanowieniem zakazu konkurencji wobec założyciela, to rozszerzenie tego zakazu na rodzinę założyciela.

Postanowienia klauzuli mogą być na tyle agresywne, że dotyczą zarówno rodziny bliższej założyciela, jak i dalszej.

Hobby i inne działalności

Ostatnia kwestia, którą powinien wziąć pod uwagę założyciel, to ograniczenia dotyczące innych działalności czy hobby, które dotyczą obszarów związanych z działalnością konkurencyjną wobec startupu.

W tym zakresie, zakaz konkurencji może pokrywać się z nakazem wyłączności operacyjnej.

Zakaz konkurencji – znaczenie dla inwestora VC

Klauzula o zakazie konkurencji ma zabezpieczać wartość (wycenę) startupu. Ma to być osiągnięte poprzez realizację dwóch celów:

• zmaksymalizowanie koncentracji założyciela na startupie,
• ochrona know-how, którego źródłem jest założyciel.

Oba cele bazują na podejściu, że startup bez założyciela niewiele znaczy. Dopiero wraz z rozwojem startupu rola założyciela czy założycieli zmniejsza się.

Wzmocnienie koncentracji założyciela na startupie

Pierwszy z wymienionych celów, dotyczących zakazu konkurencji, czyli wzmocnienie koncentracji założyciela, pokrywa się częściowo z nakazem wyłączności operacyjnej.

Kluczowy cel inwestora to ograniczenie założyciela w zakresie możłiwości wykorzystania własnych umiejętności, doświadczenia czy wiedzy.

Punkt widzenia inwestora jest następujący: założyciel ma mieć tylko jedną możliwość wykorzystywania własnej wiedzy – wyłącznie w startupie.

Ochrona know-how

Drugi z wymienionych celów, dotyczących zakazu konkurencji, pokrywa się częściowo z zasadami zachowania poufności. Zamiarem inwestora jest ograniczenie jakichkolwiek transferów wiedzy (know-how) ze startupu na rynek.

Najefektywniej ten transfer można ograniczyć poprzez działania skierowane wobec założyciela czy założycieli startupu.

To założyciel czy założyciele są kluczowym źródłem wiedzy o startupie i jego rynku. Posiadają oni unikalny know-how, który stanowi o przewadze startupu i jego potencjalnym sukcesie.

Zapisy klauzuli w umowie inwestycyjnej

Podczas negocjacji term-sheet i umowy inwestycyjnej, założyciel powinien zwrócić szczególną uwagę na definicję działalności konkurencyjnej.

Głównym celem założyciela powinno być uściślenie tej definicji. Ma to kluczowe znaczenie w przypadku niepowodzenia projektu i decyzji założyciela o wyjściu ze startupu.

Z tego punktu widzenia, im mniej precyzyjna definicja działalności konkurencyjnej tym słabsza jest pozycja negocjacyjna założyciela wobec żądań inwestora.

Bardzo często, definicja działalności konkurencyjnej odnosi się bezpośrednio do opisu działalności startupu. W takiej sytuacji proponuję uściślenie czym jest obecna działalność startupu.

Z drugiej natomiast strony, mało precyzyjny i szeroki zakres działalności konkurencyjnej, który wynika z umowy inwestycyjnej, zwiększa prawdopodobieństwo odrzucenia go w przyszłości przez sąd.

Istnieje więc możliwość, że inwestor nie będzie mógł stosować zakazu konkurencji w zakresie przyjętym w umowie inwestycyjnej.

Kolejną kwestią, na którą warto zwrócić uwagę jest okres obowiązywania zakazu. W tym zakresie kluczowy jest moment realnego zakończenia obowiązywania zakazu, a także to od czego ten moment jest on uzależniony.

Założyciel powinien zwrócić uwagę na kary umowne przypisane poszczególnym naruszeniom w projekcie umowy inwestycyjnej. Doradcy prawni inwestora są często skłonni do przesady w tym obszarze.

Odpowiedzialność założyciela w przypadku naruszenia zakazu konkurencji wynika z przepisów Kodeksu cywilnego (art. 471 k.c.).

Jeśli takie naruszenia nastąpią to założyciel najczęściej jest zobowiązany do zapłacenia kary umownej, która wynika z umowy inwestycyjnej.

Umowa inwestycyjna może wskazywać inną karę umowną dla każdego z typów naruszeń. Karę umową nalicza się zazwyczaj w odniesieniu do każdego zidentyfikowanego naruszenia zakazu konkurencji.

Zakaz konkurencji należy do kluczowych elementów transakcji dotyczącej wejścia inwestora Venture Capital do startupu.

Jeśli założyciel ma wątpliwości w zakresie zakazu konkurencji powinien wyjaśnić je jak najszybciej z inwestorem.