Wycena patentu. Na czym polega? Metody.

Wycena patentu to wycena formalnie przyznanego prawa do wyłącznego korzystania przez dany okres czasu z wynalazku na ściśle określonym terytorium.

Wycena patentu jest przeprowadzana ze względu na transakcję jego sprzedaży, udzielenia licencji, wydzielenia w ramach spin-off, wniesienia aportem czy pozyskania inwestora VC czy spory sądowe.

Patent – wstęp

Patent to prawo, które ogranicza inne osoby czy podmioty w zakresie wykorzystywania w jakiekolwiek formie konkretnego wynalazku.

Ideą patentu jest to, aby:

• doprowadzić do upublicznienia danej innowacji bez szkody dla wynalazcy,
• zagwarantować wynalazcy możliwość długookresowego czerpania korzyści.

W zamian za upublicznienie innowacji, wynalazca uzyskuje monopol na potencjalnych rynkach docelowych.

Ten monopol może trwać nie więcej niż 20 lat od momentu zgłoszenia wynalazku, czyli „wyjawienia sekretu światu” przez wynalazcę czy jego właściciela.

Ten długi okres utrzymania formy monopolu ma zagwarantować możliwość zbudowania modelu biznesowego oraz osiągania stabilnych zysków przez właściciela patentu.

Wycena patentu (czy wycena zgłoszenia patentowego) to dużej mierze wycena siły pozycji monopolistycznej właściciela patentu na poszczególnych rynkach docelowych.

Zgłoszenia wynalazku w celu uzyskania patentu dokonuje się bezpośrednio lub pośrednio w krajowych urzędach patentowych. Wszystkie patenty podlegają wpisowi do rejestru patentowego.

Patent – definicja

Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej definiuje patent jako „prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku przez określony czas, w sposób zarobkowy (przemysłowy, handlowy) na terytorium danego państwa lub państw, przyznane przez kompetentny organ państwowy, regionalny lub międzynarodowy.”

Według ustawy „Prawo własności przemysłowej”, patent to „prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej”.

Ta sama ustawa stwierdza, iż patentu udziela się „na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania”.

Innymi słowy, patent to prawo ustanawiające monopol, które ma następujące cechy charakterystyczne:

• dotyczy konkretnego wynalazku o jednoznacznie opisanych cechach,
• ma określony okres obowiązywania,
• obejmuje konkretne terytorium.

Przepisy nie definiują w sposób jednoznaczny czym jest wynalazek. Z drugiej strony, szczegółowo one opisują, co może być uznane za wynalazek, czyli co może być przedmiotem ochrony patentowej.

Okres ochrony wynalazku określa właściciel patentu. Maksymalny okres ochrony patentowej nie może być dłuższy niż 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w urzędzie patentowym.

Zgłoszenie patentu

Zgłoszenie patentowe powinno obejmować przede wszystkim jednoznaczny i wyczerpujący opis wynalazku zgłaszanego do opatentowania oraz zakres ochrony patentu.

W celu uzyskania ochrony patentowej na danym terytorium właściciel wynalazku może dokonać zgłoszenia patentowego na trzy sposoby:

• bezpośrednio w danym państwie lub wielu państwach – obowiązują wtedy procedury patentowe poszczególnych krajów,
• w Europejskim Urzędzie Patentowym (EPO) w Monachium – jedno ujednolicone postępowanie zgłoszeniowe dotyczące krajów europejskich na podstawie „Konwencji o patencie europejskim” z 1973 roku,
• w Międzynarodowym Biurze Własności Przemysłowej (WIPO) w Genewie – procedura międzynarodowa według tzw. trybu PCT, czyli w oparciu o Układ o Współpracy Patentowej (Patent Cooperation Treaty) z 1970 roku.

Właścicielem patentu może być osoba fizyczna, która prowadzi lub nie prowadzi działalność gospodarczą, lub osoba prawna, czyli na przykład firma, instytut naukowy czy fundacja.

Nabycie patentu przez osoby trzecie jest skuteczne pod warunkiem wpisania takiego przeniesienia w rejestrze patentowym. Dotyczy to również dziedziczenia patentu.

Zdolność patentowa

Patentu udziela się wyłącznie na wynalazki, które posiadają tzw. zdolność patentową. Zdolność patentowa to zbiór konkretnych parametrów, które powinny charakteryzować dany wynalazek, aby można było go objąć ochroną patentową.

Brak wystąpienia tych konkretnych parametrów w przypadku danego wynalazku oznacza brak możliwości nadania patentu, czyli ochrony prawnej.

W celu dokonania oceny zdolności patentowej danego wynalazku urząd patentowy dokonuje analizy informacji ze zgłoszenia patentowego.

Patent jako wartość niematerialna w firmie

Patent w firmie traktuje się jako wartość niematerialną (WNiP). Taka wartość niematerialna może mieć charakter bilansowy lub niebilansowy.

Forma bilansowa oznacza, że patent ujmuje się w ewidencji księgowej w konkretnej wartości na podstawie transakcji nabycia. W przypadku transakcji sprzedaży jest to ustalona pomiędzy stronami cena.

W przypadku wnoszenia aportem czy darowizny wycena patentu może być obligatoryjna lub nie. Zależy to od podmiotu, który jest stroną przyjmująca aport.

Więcej na ten temat znajdziesz w Wycena aportu do spółki.

Patent „niebilansowy” to wartość niematerialna, która nie spełniła warunków wymaganych zaliczenia go do środków trwałych w ewidencji firmy.

Patent należy odróżnić od zakończonych prac badawczo-rozwojowych związanych z wynalazkiem. Takie prace, po spełnieniu warunków określonych w przepisach, ujmuje się w ewidencji księgowej firmy jako wartości niematerialne i prawne.

Specyficzną formą WNiP jest goodwill (wartość firmy), który „pojawia” się wyłącznie w bilansie skonsolidowanym firmy. O wycenie tej wartości niematerialnej pisałem w Wycena goodwill (wartości firmy). Metody. Na czym polega?

Patent jako „formalna” WNiP, czyli wartość niematerialna bilansowa

Patent „bilansowy” ujmuje się w ewidencji księgowej w konkretnej wartości. W przypadku spółki, taki patent „bilansowy” wystąpi jako osobna pozycja lub w grupie WNiP w bilansie tej spółki.

Patent uznaje się za wartość niematerialną bilansową wtedy, gdy spełni klika warunków wymaganych przez przepisy księgowe. Dwa najważniejsze warunki są następujące:

• wystąpiła transakcja nabycia patentu, czyli między innymi zakup, darowizna, wniesienie aportem do spółki,
• można dokonać przypisania konkretnej wartości, czyli nastąpiła wycena patentu.

Patent można zaliczyć do środków trwałych jako WNiP tylko wtedy, gdy nastąpi jego nabycie przez firmę. Tylko w takim przypadku, firma nabywająca zaliczy patent do środków trwałych.

Wycena patentu nastąpi w oparciu o wydatki związane z nabyciem tego patentu.

Zaliczenie patentu do grupy wartości niematerialnych i prawnych pozwoli na dokonywanie odpisów amortyzacyjnych. W praktyce okres amortyzacji takiego patentu wynosi pięć lat.

Patent jako wartość niematerialna niebilansowa

O patencie jako wartości w firmie można mówić od momentu dokonania zgłoszenia prawa ochronnego na konkretny wynalazek w Urzędzie Patentowym. Poprawnie przygotowany wniosek zgłoszeniowy prowadzi do wydania patentu.

Samo uzyskanie patentu nie powoduje przypisania patentowi konkretnej wartości w ewidencji firmy. Taki patent to jedynie potwierdzenie posiadania przez firmę konkretnego prawa.

Do takiego patentu nie można przypisać konkretnej wartości z punktu widzenia rachunkowości.

Nie ma możliwości dokonania wyceny patentu przez specjalistę, a następnie „wciągnięcie” go według oszacowanej wartości do ewidencji środków trwałych jako WNiP.

Takiego działania nie można przeprowadzić nawet wtedy, gdy wycena patentu nie budzi żadnych wątpliwości.

Takiego zaliczenia patentu do ewidencji księgowej firmy może dokonać wyłącznie nabywca patentu, o czym pisałem powyżej.

Wydatki związane z pozyskaniem patentu zazwyczaj dotyczą między innymi:

• honorarium rzecznika patentowego za wsparcie w przygotowaniu zgłoszenia,
• opłata urzędowa za zgłoszenie patentowe,
• opłaty za utrzymanie ochrony patentowej.

Pierwsze dwa typy wydatków księguje się zazwyczaj jako koszt uzyskania przychodów. Opłaty za utrzymanie patentu powinno się rozłożyć jako koszt na cały okres ochrony prawnej.

Wycena patentu jako aktywa bilansowego lub niebilansowego

Z punktu widzenia firmy, wyceny patentu przeprowadza się zarówno, gdy patent ma formę niebilansową, jak i bilansową.

Innymi słowy, patent może mieć wartość niezależnie od tego, czy jest aktywem bilansowym czy niebilansowym.

Wycena patentu „niebilansowego” obejmuje:

• zgłoszenia patentowego, którego wynik może być zarówno pozytywny, jak i negatywny,
• wycenę patentu już wydanego.

Wycena patentu bilansowego to wycena WNiP, którą wartość szacuje się w momencie ujmowania w ewidencji księgowej.

Celem wyceny patentu bilansowego może być uaktualnienie wcześniejszej wyceny patentu w związku ze sprzedażą czy pozyskaniem inwestora. Takie uaktualnienie wyceny patentu nie ma znaczenia z punktu widzenia ewidencji księgowej.

Raz ujęta w ewidencji księgowej wycena patentu nie może zostać podwyższona. W przypadku trwałej utraty wartości patentu można dokonać obniżenia jego wartości.

Wycena patentu – główne uwarunkowania

W uproszczeniu można powiedzieć, iż wycena patentu będzie zależała w dużej mierze od przede wszystkim od:

• zakresu przedmiotowego patentu, który bezpośrednio wpływa na tzw. siłę patentu,
• obszaru geograficznego ochrony patentowej,
• czasu ochrony patentowej.

Zakres przedmiotowy patentu jednoznacznie opisuje to, co konkretnie jest objęte ochroną.

Sposób zastrzeżenia patentu wpływa na możliwość uniknięcia lub obejścia przez konkurentów zakazów wynikających z ochrony praw. Z tego powodu mówi się o sile czy słabości patentu.

Silny patent to silny monopol i silniejsza pozycja konkurencyjna właściciela patentu. Im lepsza pozycja negocjacyjna tym wyższa wycena patentu.

Wycena patentu jest wyższa im więcej krajów i regionów zostanie wykluczonych ze swobodnego korzystania z wynalazku. Istotną kwestią jest to, które rynki docelowe zostaną objęte ochroną patentową.

W dużym uproszczeniu, im więcej rynków docelowych i im bogatsze rynki docelowe tym wycena patentu jest wyższa.

Im dłuższy okres kres, w którym firma może czerpać pożytki z dominacji na rynku tym wycena patentu wyższa.

W dużym uproszczeniu, im dłużej firma ma zagwarantowany monopol tym większe jej zyski.

Wycena patentu jest najczęściej realizowana ze względu na spin-off, wniesienie aportem, udzielanie licencji, spór sądowy, kwestie księgowe i podatkowe.

Wycena patentu – metody

Wyceny patentu dokonuje się przy zastosowaniu tych samych podejść, co w przypadku wyceny innych elementów majątku (aktywów). Różnice występują jednak w zakresie konkretnych metod wyceny w ramach poszczególnych podejść.

Poniżej przedstawiłem podejścia i metody wycen w odniesieniu konkretnie do wyceny patentu.

Wycena patentu może być dokonana przy zastosowaniu następujących podejść:

• dochodowego,
• kosztowego (odtworzeniowego),
• rynkowego (porównawczego).

Złośliwi mówią, że istnieje jeszcze jedna metoda wyceny patentu, która jest niezwykle efektywna. Ta metoda sprawdza się w 98% istniejących patentów.

Wycena patentu za pomocą tej metody sprowadza się do jednego słowa: „zero”. 🙂

Wycena patentu podejściem dochodowym

Podejście dochodowe bazuje na zdolności patentu do generowania dochodów. Wycena patentu odpowiada wartości bieżącej przyszłych korzyści ekonomicznych netto uzyskanych w okresie użyteczności patentu.

W ramach podejścia dochodowego wyceny patentu funkcjonuje wiele metod. Wycena patentu jest realizowana najczęściej przy wykorzystaniu następujących dwóch metod:

• metoda hipotetycznych opłat licencyjnych (Relief from Royalty Method),
• DCF, czyli metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (Discounted Cash Flow Method).

Metoda hipotetycznych opłat licencyjnych (Relief from Royalty Method)

Wycena patentu metodą hipotetycznych opłat licencyjnych bazuje na hipotetycznej opłacie licencyjnej, którą przedsiębiorstwo musiałoby ponieść za uzyskanie prawa do korzystania z danego patentu, gdyby takiego prawa nie posiadało.

Metoda hipotetycznych opłat licencyjnych to metoda dochodowa, która częściowo czerpie z podejścia rynkowego.

Dwa podejścia w tej metodzie są wykorzystywane w następujący sposób:

• dochodowe – bazuje na planowanych przychodach i zyskach z posiadania danej marki,
• rynkowe – stawki opłat licencyjnych ustala się na podstawie informacji rynkowych, czyli zawieranych umów licencyjnych.

W praktyce, opłatę licencyjną ustala się jako udział (procent) w przychodach uzyskiwanych dzięki posiadaniu prawa do korzystania z patentu.

Wysokość opłaty licencyjnej zależy między innymi od branży, rynku docelowego oraz specyfiki danego wynalazku. Wysokość tej stawki ustala się zazwyczaj na podstawie informacji rynkowych o zawartych transakcjach licencyjnych.

Prognozowane dodatnie strumienie pieniężne, uzyskiwane z tytułu hipotetycznych opłat licencyjnych za prawa do wykorzystywania patentu, oraz wartość rezydualna są na koniec sprowadzane do wartości bieżącej.

Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF)

DCF polega na oszacowaniu przyszłych przepływów pieniężnych generowanych przez firmę i ustaleniu ich bieżącej wartości przy uwzględnieniu ryzyka ich osiągnięcia oraz upływu czasu.

Ta metoda wyceny patentu jest często stosowana przy wycenie nie tylko wartości niematerialnych, ale także innych aktywów.

Wycena patentu podejściem rynkowym (porównawczym)

Podejście porównawcze, czyli rynkowe, to wycena patentu, która bierze pod uwagę transakcje rynkowe dotyczące podobnych patentów.

Takie transakcje to przykładowo transakcje sprzedaży patentów czy umowy licencyjne.

Ceny transakcyjne stanowią punkt wyjścia do obliczenia wyceny patentu.

Wada tego podejścia przejawia się w tym, iż w przypadku patentów, liczba transakcji, które umożliwią porównanie i wycenę patentu, jest bardzo ograniczona, nawet na rozwiniętych rykach.

Patenty, dla których trudno jest ustalić wartości finansowe do porównań, można wycenić poprzez zastosowanie porównania elementów niefinansowych.

W takich przypadkach porównuje się przykładowo liczbę cytatów, które otrzymał wyceniany patent, z liczbą cytatów, które uzyskały inne patenty, dla których istnieje wycena rynkowa.

Podejście rynkowe jest trudne do zastosowania w stosunku do nowych patentów, które nie posiadają długiej historii.

Największa jednak wada podejścia porównawczego wynika z tego, iż patenty są trudne do porównań ze względu na ich kluczową cechę, czyli unikalność.

Wycena patentu podejściem kosztowym (odtworzeniowym)

W podejściu kosztowym wycena patentu to koszt zastąpienia lub koszt, który byłby niezbędny do poniesienia, aby uzyskać podobny efekt w zakresie praw do wynalazku.

Innymi słowy, podejście to polega na oszacowaniu obecnej wartości przyszłych korzyści z posiadania patentu poprzez obliczenie kwoty środków, które byłyby wymagane, aby zastąpić dany wynalazek.

Podejścia odtworzeniowego nie stosuje się często do wyceny patentu czy innych technologii ze względu na to, iż koszt odtworzenia tej wartości niematerialnej niezwykle rzadko odzwierciedla realną wartość patentu.

W opisie metod wyceny patentu wykorzystałem tekst „Patent Valuation”, który autor, Roberto Moro Visconti, przedstawił na konferencji The Technology Transfer Cycle, w Urbino we Włoszech.

Wycena patentu w inwestycjach Venture Capital

Wycena patentu ma istotne znaczenie w procesie pozyskania inwestora Venture Capital. Wynalazek, którego ochrona jest trudna do przeprowadzenia z pewnością będzie budził mniejsze zainteresowanie inwestora. Wpłynie to również negatywnie na wycenę.

Inwestor dokładnie ocenia siłę patentu, czyli możliwości realnego utrzymania monopolu.

W przypadku zgłoszenia patentowego, inwestora VC interesuje na jakim etapie jest zgłoszenie i jakie są realne szanse zakończenia całego procesu.

Opis kwestii związanych z ochroną patentową powinien obowiązkowo się znaleźć w teaserze inwestycyjnym.