Prawo pierwszeństwa (prawo pierwokupu) w startupie

Prawo pierwszeństwa i prawo pierwokupu to przyznanie wspólnikowi prawa do skorzystania z pierwszeństwa zakupu udziałów spółki od innego wspólnika, który rozważa ich sprzedaż stronie trzeciej, na identycznych warunkach jak w planowanej transakcji.

Innymi słowy, jeśli jeden wspólnik rozważa przeprowadzenie transakcji sprzedaży udziałów stronie trzeciej to inny wspólnik może zażądać, aby te udziały zostały sprzedane jemu.

Warunki transakcji pomiędzy tymi wspólnikami, powinny być takie same jak warunki ustalone wcześniej przez wspólnika i stronę trzecią. Te warunki transakcji to między innymi cena za udziały czy sposób płatności,

Naczelnym celem prawa pierwszeństwa (prawa pierwokupu) jest umożliwienie pozostałym wspólnikom odkupienie zbywanych udziałów zanim trafią do strony trzeciej.

Prawo pierwszeństwa a prawo pierwokupu – różnice

Poniżej przedstawię czym się rożni prawo pierwszeństwa od prawa pierwokupu.

Prawo pierwszeństwa

Prawa pierwszeństwa (right of first refusal) nie uregulowano w przepisach prawa. Umożliwia to pełną swobodę w kreowaniu tej klauzuli w term-sheet czy umowie inwestycyjnej.

Z drugiej strony, wymaga to bardzo szczegółowego jej przedstawienia w umowie inwestycyjnej.

Brak spójnych zapisów może prowadzić do niemożności zastosowania prawa pierwszeństwa, a w konsekwencji także do sporu sadowego.

Chodzi tu przede wszystkim o opis trybu realizacji tego prawa. Dotyczy to między innymi kwestii związanych z terminami powiadomień i oświadczeń, skutkami braku takich oświadczeń, terminami płatności, sposobem wygaszenia prawa.

Prawo pierwokupu

W odróżnieniu od prawa pierwszeństwa, prawo pierwokupu (right of first offer) wynika z przepisów Kodeksu cywilnego (art. 596 – 602).

W dużym uproszczeniu, mechanizm, według którego działa prawo pierwszeństwa można opisać w następujący sposób:

• po otrzymaniu oferty dotyczącej zbycia udziałów, dany wspólnik powinien powiadomić o takiej ofercie uprawnionych wspólników,
• uprawnieni wspólnicy mogą albo wyrazić wolę odkupu udziałów na zaproponowanych warunkach przez stronę trzecią albo powiadomić o braku zainteresowania nabyciem albo zignorować takie powiadomienie,
• po wyrażeniu woli przez uprawnionego wspólnika, dotyczącej zakupu udziałów, dochodzi automatycznie do transakcji lub taką wolę traktuje się jako ofertę, co prowadzi do rozpoczęcia negocjacji – decyduje o tym konstrukcja tej klauzuli.

W przypadku prawa pierwokupu przebieg całego procesu wygląda podobnie. Jednak, w tym przypadku, wspólnik uprawniony otrzymuje wiążącą ofertę nabycia udziałów.

Gdy wspólnik uprawniony zaakceptuje taką ofertę odkupu udziałów to musi dojść do sprzedaży udziałów według ustalonych wcześniej warunków.

Innymi słowy, w przypadku prawa pierwokupu nie może dojść do jakichkolwiek negocjacji warunków transakcji.

Jak wspominałem wcześniej, w przypadku prawa pierwszeństwa wszystko zależy od sposobu konstrukcji tej klauzuli w umowie inwestycyjnej.

Prawo pierwszeństwa – znaczenie w Venture Capital

W inwestycjach Venture Capital prawo pierwszeństwa (prawo pierwokupu) przysługuje najczęściej inwestorowi, założycielowi lub założycielom jako grupie. Wspólników posiadających mniejszościowe pakiety często się pomija.

Przykładowo, prawo pierwszeństwa daje inwestorowi możliwość wykupu założyciela, który z określonych względów nie jest w stanie uczestniczyć w projekcie. Takie udziały inwestor może później wykorzystać na rzecz innej kluczowej osoby dla startupu.

Dla inwestora, przeprowadzenie takiej transakcji nie stanowi żadnego problemu. Szczególnie dotyczy to funduszy VC. Inwestor zazwyczaj dysponuje znacznymi środkami finansowymi lub też może je szybko pozyskać.

Z kolei dla założyciela czy założycieli to prawo pierwszeństwa jest w praktyce często trudne do realizacji.

W większości przypadków, pozyskanie przez założyciela, w stosunkowo krótkim okresie czasu, środków na wykup inwestora czy innego wspólnika jest niemożliwe.