Lock-up – zakaz sprzedaży udziałów w startupie

Klauzula lock-up w umowie inwestycyjnej zobowiązuje wspólnika do niezbywania posiadanych udziałów w określonym okresie czasu i lub na pewnych warunkach.

W większości umów inwestycyjnych taki zakaz dotyczy również innych form dysponowania udziałami, czyli na przykład wykorzystania udziałów jako zabezpieczenie pożyczki.

Celem klauzuli lock-up, czyli zakazu sprzedaży udziałów w spółce, jest uzyskanie gwarancji, iż dana osoba pozostanie wspólnikiem w spółce przez ustalony okres czasu.

W umowie inwestycyjnej, lockup zazwyczaj dotyczy obu wspólników, czyli zarówno inwestora, jak i założyciela.

Z punktu widzenia procesu pozyskania inwestora nie ma jakiejkolwiek potrzeby przedstawiania informacji na temat lock-up w teaserze inwestycyjnym czy prezentacji inwestycyjnej.

Informacja dotycząca tej klauzuli może się pojawić w term-sheet, czyli liście intencyjnym przedstawianym założycielowi firmy przez inwestora.

Zakaz sprzedaży udziałów (lock-up) to dla potencjalnego inwestora VC dość oczywiste zobowiązanie założyciela startupu.

Lock-up z punktu widzenia inwestora

Pomimo tego, że lock-up obejmuje najczęściej wszystkich wspólników to jego głównym celem jest ograniczenie ryzyka inwestora.

Poprzez zakaz sprzedaży udziałów, inwestor VC (np. fundusz VC) chce ograniczyć swobodę w dysponowaniu udziałami przez wspólnika, którym jest założyciel startupu.

Bez klauzuli lockup założyciel startupu zawsze miałby silniejszą pozycję w ewentualnych sporach z inwestorem VC trakcie realizacji projektu.

Inwestor Venture Capital obawia się dwóch scenariuszy:

• całkowitego wyjścia założyciela ze spółki,
• częściowego wyjścia założyciela ze spółki, czyli sprzedaż tylko części posiadanych przez niego udziałów.

Sprzedaż wszystkich udziałów przez założyciela startupu

Wyjście całkowite, czyli sprzedaż wszystkich udziałów przez założyciela startupu, oznacza odejście kluczowej osoby ze spółki. W takim scenariuszu, realizacja projektu, w który zainwestował inwestor, może być zagrożona.

W interesie inwestora VC leży „zatrzymanie” założyciela w firmie, przynajmniej, w krytycznym okresie rozwoju firmy. Przez pierwsze dwa lata rozwoju projektu inwestor ma szansę ocenić założycieli i sam projekt.

Poprzez zakaz sprzedaży udziałów (lock-up) inwestor chce zapewnić sobie ochronę wartości firmy i zainwestowanego kapitału.

Sprzedaż części udziałów przez założyciela startupu

Częściowe wyjście założyciela z inwestycji to sprzedaż części posiadanych przez niego udziałów.

Dla inwestora taka częściowa sprzedaż udziałów jest również obarczona znaczącym rykiem. Inwestor ma świadomość, że udziały w startupie to główny mechanizm motywacji dla założyciela startupu.

W interesie inwestora VC leży to, aby pakiet udziałów w startupie, należący do założyciela, był znaczący. Konsekwencją zmniejszenia wielkości pakietu udziałów założyciela może być znaczne obniżenia jego funkcji motywacyjnej.

Innymi słowy, występuje tu liniowa zależność – im mniejszy pakiet udziałów założyciela tym mniejsza motywacja założyciela w dążeniu do osiągnięcia sukcesu w ramach startupu.

Lock-up z punktu widzenia założyciela

Dla założyciela, lock-up to gwarancja, iż w spółce nie pojawi się nowy inwestor zamiast tego, z którym porozumiał się, aby realizować projekt.

Oczywiście, nie ma wątpliwości, iż taka wymiana inwestora VC jest ryzykowna dla założyciela. Jednak nie niesie ona za sobą tak dramatycznego efektu dla założyciela, jak jego odejście ze spółki – dla inwestora.

Innymi słowy, zakaz sprzedaży udziałów narzucony inwestorowi przez założyciela ma mniejsze znaczenie dla tego ostatniego.

Zakaz sprzedaży udziałów -okres obowiązywania

Najczęściej, okres lock-up jest ustalany na minimum dwa lata. Jeśli jednak specyfika projektu tego wymaga to taki okres może być ustalony dłuższy okres, na przykład 5 lat.

Ustalenie bardzo długiego okresu obowiązywania zakazu sprzedaży udziałów, na przykład 20 lat, zazwyczaj narusza przepisy kodeksowe.

Wspólnicy mogą ustalić w umowie inwestycyjnej konkretne scenariusze, których zaistnienie umożliwi uchylenie zakazu zbywania udziałów (lock-up). Przykładowo, chodzi tu między innymi o przypadki, gdy zostanie uruchomiana klauzula drag along, opcja call czy put.

Skrócenie okresu lock-up może nastąpić w przypadku zajścia określonych optymistycznych scenariuszy związanych z osiągnięciem większej skali działania czy określonego stopnia dojrzałości przez startup.

Sprzedaż udziałów objętych klauzulą lock-up

Jeśli dany wspólnik dokona sprzedaży udziałów wbrew ustanowionemu zakazowi to taka transakcja będzie nieskuteczna wobec spółki. Dla nabywcy takich udziałów jest to skrajnie niekorzystna sytuacja.

Umowa spółki zazwyczaj dodatkowo wprowadza obowiązek zapłaty kary umownej przez wspólnika dokonującego sprzedaży udziałów pomimo zakazu.

Inną sankcją, choć nieco rzadziej stosowaną, jest wprowadzenie automatycznego umorzenia udziałów, które stanowiły przedmiot takiej transakcji.

Dodatkowo, za naruszenie zakazu sprzedaży udziałów, spółka i pozostali wspólnicy zawsze mogą domagać się odszkodowania na podstawie Kodeksu cywilnego.

Lock-up – znaczenie w umowie inwestycyjnej

Ważną kwestią dla założyciela jest ocena szans na sprzedaż jego działów w okresie funkcjonowania klauzuli lockup.

Niekiedy, zakaz konkurencji jest „odwieszany” w przypadku zmiany roli założyciela w startupie. Przykładowo, może to być pozyskanie przez startup nowego lidera.

W praktyce, lock-up to tylko jedna z wielu klauzul, które ograniczają możliwość zbycia udziałów przez założyciela.

W takich przypadkach, dążenie przez założyciela w negocjacjach do ograniczenia warunków lock-up może nie mieć sensu.

Lock-up w pre-IPO i po IPO

Lock-up również wykorzystuje się w przypadku spółek, które zamierzają zadebiutować na giełdzie.

W tym przypadku, lockup ma charakter jednostronnego, osobistego zobowiązania głównych akcjonariuszy i członków zarządu.

Za złamanie takiego zobowiązania nie grożą żadne sankcje prawne. Może ono jednak spowodować długotrwałą utratę zaufania inwestorów giełdowych do zarządu spółki, głównych inwestorów i samej spółki.

Cele takiego zobowiązania są między innymi następujące:

• ograniczenie podaży akcji na rynku po debiucie,
• potwierdzenie zaangażowania zarządu i głównych akcjonariuszy w długofalowy rozwój spółki,
• potwierdzenie średnioterminowych prognoz, dotyczących wzrostu wartości akcji spółki na giełdzie.

Informację o podjęciu zobowiązań przez głównych inwestorów i członków zarządu w zakresie lock-up zamieszcza się w prospekcie emisyjnym lub memorandum spółki.