Klauzule w umowie inwestycyjnej w startupie. Co to jest?

Klauzule w umowie inwestycyjnej w startupie to kluczowe postanowienia, które umieszcza się w różnych formach i w różnych miejscach tej umowy.

Celem klauzul w umowie inwestycyjnej jest przede wszystkim ochrona interesów inwestorów.

Zapis tych kluczowych postanowień (klauzule) bazuje na przepisach wynikających z Kodeksu cywilnego i Kodeksu spółek handlowych.

Umowa inwestycyjna i term-sheet po due diligence

Prace nad umową inwestycyjna rozpoczynają się zazwyczaj po zakończeniu badań due diligence lub po przeprowadzeniu większości z nich oraz po podpisaniu term-sheet.

W praktyce wielu inwestorów Venture Capital rezygnuje z zawierania term-sheet. Dotyczy to przede wszystkim aniołów biznesu, którzy mają albo mniej doświadczenia w zakresie inwestycji albo szukają sposobu przyśpieszenia transakcji.

W mojej opinii nie jest to korzystne dla obu stron, a przede wszystkim dla założyciela czy założycieli startupu.

Negocjowanie umowy inwestycyjnej bez term-sheet może wprowadzać niepotrzebny chaos, a oszczędność czasu jest najczęściej pozorna.

Decyzja dotycząca zastosowania term-sheet leży po stronie inwestora, więc założycielowi startupu pozostaje się tylko dostosować.

Klauzule w umowie inwestycyjnej – rola i znaczenie

Klauzule w umowie inwestycyjnej umieszcza się w tym dokumencie w różny sposób i w różnych miejscach. Ten brak standaryzacji wynika przede wszystkim ze specyfiki projektów inwestycyjnych oraz z podejścia samych inwestorów Venture Capital.

Część przedstawionych poniżej przeze mnie klauzul może się nie pojawić w danej umowie inwestycyjnej.

Przykładowo, w przeszłości, klauzula vesting nie była zbyt często stosowana. Cele tej klauzuli osiągano poprzez silniejsze wykorzystanie innych klauzul, na przykład opcji call, wyłączności operacyjnej, zakazu konkurencji, opcji put czy lock-up.

Kolejny przykład dotyczy klauzuli liquidation preference, która w przeszłości była stosowana z ograniczeniami. Najczęściej, redukowano ją do wyłącznie do uregulowania kwestii związanych z likwidacją spółki.

Chodziło wtedy wyłącznie o zabezpieczenie zainwestowanej przez inwestora kwoty. W tym sensie, ta klauzula nie spełniała swojej głównej funkcji, czyli motywowania założycieli do zwiększania wyceny startupu.

Duże fundusze inwestycyjne, dokonujące inwestycji w projekty na etapie pre-seed i seed, stosują często umowy inwestycyjne na bazie jednego szablonu.

Takie umowy inwestycyjne, jak i klauzule w nich zawarte, albo nie podlegają żadnym modyfikacjom albo podlegają nim, ale tylko w ściśle określonym zakresie.

Poniżej wymieniam i ogólnie opisuję 12 najczęściej stosowanych klauzul w umowach inwestycyjnych.

Klauzula drag along (prawo przyciągnięcia)

Drag along (prawo przyciagnięcia) to prawo żądania przez uprzywilejowanego wspólnika od pozostałych wspólników przyłączenia się do organizowanej przez niego transakcji sprzedaży udziałów stronie trzeciej.

Taka transakcja może dotyczyć sprzedaży wszystkich udziałów w startupie lub części z nich (np. pakietu kontrolnego).

Może też chodzić o zbycie udziałów, mające na celu połączenie się z inną firmą, wniesienia działalności startupu aportem do innej.

Klauzula tag along (prawo przyłączenia)

Klauzula tag along (prawo przyłączenia) daje prawo wspólnikowi uprzywilejowanemu do przyłączenia się do transakcji sprzedaży udziałów realizowanej przez innego wspólnika lub grupę wspólników.

Taka transakcja może dotyczyć sprzedaży wszystkich udziałów danego wspólnika lub tylko części z nich (np. proporcjonalnie do sprzedawanego pakietu).

Prawo pierwszeństwa (right of first refusal) i prawo pierwokupu (right of first offer)

Prawo pierwokupu i prawo pierwszeństwa to przyznanie wspólnikowi do skorzystania z pierwszeństwa zakupu udziałów spółki od innego wspólnika, który zamierza je sprzedać stronie trzeciej, na identycznych warunkach, jak w planowanej transakcji.

Pierwsze z tych praw, czyli prawo pierwokupu (right of first offer) jest uregulowane w przepisach Kodeksu cywilnego. Natomiast, prawo pierwszeństwa (right of first refusal) nie jest uregulowane w przepisach prawa, co pozwala na dużą swobodę w kreowaniu tej klauzuli w umowie inwestycyjnej.

Klauzula liquidation preference

Klauzula liquidation preference (preferencyjne warunki „wyjścia kapitałowego”) oznacza, iż w przypadku sprzedaży spółki inwestor ma zagwarantowaną co najmniej kwotę odpowiadającą sumie środków pierwotnie zainwestowanych w spółkę.

Ta kwota może być powiększona na przykład o uzgodnioną roczną stopę zwrotu lub inny mechanizm.

Po spełnieniu tego warunku, resztę środków dzieli się dalej według przyjętego klucza.

Zakaz konkurencji dla założyciela startupu

Założyciel startupu i członkowie kluczowego zespołu przedsiębiorstwa muszą się zobowiązać do między innymi:

• nieprowadzenia (pośrednio i bezpośrednio) działalności konkurencyjnej do działalności gospodarczej realizowanej przez projekt,
• zajmowania jakichkolwiek stanowisk w takich konkurencyjnych podmiotach, posiadania w nich inwestycji itp.

Zakaz konkurencji dotyczy najczęściej również najbliższej rodziny założyciela.

Wyłączność operacyjna założyciela startupu

Nakaz wyłączności operacyjnej to zobowiązanie się założyciela do poświęcania całego swojego czasu profesjonalnego na działania operacyjne spółki.

Innymi słowy, klauzula ta ma uniemożliwić założycielowi lub założycielom startupu wykonywanie innej pracy niż na rzecz startupu.

Zakaz sprzedaży udziałów (lock-up)

Zakaz sprzedaży udziałów (lock-up) to zobowiązanie pomysłodawcy do niezbywania udziałów w określonym czasie lub w pewnych warunkach.

Zazwyczaj jest powiązane z własnością udziałów lub pełnioną funkcją w zarządzie czy rolą kluczowego personelu.

Zobowiązanie do zachowania poufności

Zobowiązanie do zachowania poufności to zobowiązanie założyciela startupu do zachowania w tajemnicy i nieujawniania osobom trzecim wszelkich informacji i danych o charakterze poufnym uzyskanych w trakcie rozwijania projektu.

Klauzula vesting

Vesting to proces nadawania założycielom startupu praw do udziałów wraz z upływem czasu.

Ta klauzula w umowie inwestycyjnej ma na celu „zmotywowanie” pomysłodawcy do jak najdłuższej pracy na rzecz projektu oraz zniechęcenie go do przedwczesnego opuszczania spółki.

Dwie klauzule opcyjne: call i put

Opcje call i put dają ich posiadaczowi prawo do żądania dokonania określonych transferów udziałów na ustalonych warunkach po zaistnieniu konkretnego scenariusza.

Takim scenariuszem jest na przykład nieosiągnięcie zaplanowanych kamieni milowych przez startup. W rezultacie konieczna jest korekta wcześniejszej wyceny firmy, czyli przeprowadzenie zmian w strukturze udziałowej.

Transfer przeprowadza się według ustalonych warunków w zakresie ceny i liczby udziałów.

Klauzule anty-rozwodnieniowe (anti-dilution, ochrona przez rozwodnieniem)

Każda kolejna runda inwestycyjna oznacza emisję nowych udziałów. Taka emisja powoduje zmniejszenie udziału procentowego zarówno założyciela, jak i inwestorów w kapitale zakładowym spółki.

Poprzez zastosowanie klauzul anty-rozwodnieniowych fundusz ogranicza efekt takiego rozwodnienia własnego udziału kosztem pakietu założyciela czy założycieli startupu.

Klauzule pay to play

Klauzule pay to play należą do grupy klauzul ograniczających rozwodnienie (anty-rozwodnieniowych), którą opisałem powyżej.

Zdecydowałem się jednak je wydzielić, ponieważ dotyczą one przede wszystkim zachowania uprawnień przez inwestora VC, a nie kwestii rozwodnienia.

Klauzule pay to play wymuszają na „pierwszym” inwestorze uczestnictwo w kolejnych rundach inwestycyjnych, jeśli chce on utrzymać dotychczasowe przywileje w startupie.

O rundach inwestycyjnych pisałem w Finansowanie startupu. Źródła. Rundy inwestycyjne.

Wyłączność negocjacji (No-shop)

Klauzula wyłączności negocjacji (No-shop) polega na tym, iż założyciel (właściciel) firmy rozpoczynając negocjacje z danym inwestorem zobowiązuje się od powstrzymania się od negocjacji z innymi potencjalnie zainteresowanymi stronami.