Umowa inwestycyjna. Co to jest? Co zawiera?

Umowa inwestycyjna określa sposób przeprowadzenia transakcji wejścia kapitałowego w firmę przez inwestora oraz reguluje funkcjonowanie spółki oraz relacje pomiędzy stronami po transakcji.

Odzwierciedla ona uzgodnienia wynegocjowane wcześniej przez założyciela i inwestora w term-sheet.

Celem umowy inwestycyjnej jest szczegółowe zdefiniowanie wszystkich ustaleń biznesowych zawartych w term-sheet, aby zapobiec różnicom w ich interpretacji w przyszłości.

Umowa inwestycyjna, w przeciwieństwie do term-sheet to „umowa”, czyli dokument, który ma charakter prawnego zobowiązywania dla obu stron.

Kiedy się pojawia umowa inwestycyjna?

Umowa inwestycyjna jest zazwyczaj negocjowana po zakończeniu procesu due diligence oraz po podpisaniu term-sheet.

Umowa inwestycyjna zamiast term-sheet

Napisałem „zazwyczaj”, ponieważ inwestorzy nie zawsze stosują term-sheet lub ten dokument jest przedstawiany właścicielowi firmy jeszcze przed rozpoczęciem due diligence.

Dlatego też, w obu przypadkach, inwestor może przedstawić założycielowi projekt umowy inwestycyjnej jeszcze przed zakończeniem prac due diligence.

Ma to miejsce wtedy, gdy inwestor dokonał już najważniejszych działań związanych z analizą firmy.

Jeśli inwestor nie zastosował term-sheet to umowa inwestycyjna jest pierwszym podejściem do negocjacji warunków inwestycji.

W sytuacji, gdy term-sheet został przedstawiony przez inwestora jeszcze przed rozpoczęciem due diligence, znaczenie umowy inwestycyjnej jest podobne.

Wczesny term-sheet odnosi się bardzo ogólnie do warunków wejścia inwestora do firmy.

Taki dokument to zazwyczaj szablon, który przedstawia, w bardzo ogólny sposób, warunki potencjalnej inwestycji w startup. Jedynym konkretnym elementem takiego dokumentu jest szacunkowa wycena firmy i wielkość obejmowanego pakietu.

Lepiej stosować najpierw term-sheet

Według mnie, pomijanie term-sheet w procesie inwestycyjnym znacząco utrudnia negocjacje.

Szczególnie wtedy, gdy brak term-sheet występuje w negocjacjach z funduszem Venture Capital, gdzie umowa inwestycyjna to rozbudowany dokument.

Uważam, że takie negocjacje zawsze najlepiej rozdzielić na część biznesową (term-sheet) i część „prawną” (umowa inwestycyjna).

W ten sposób, najpierw prowadzone są negocjacje z inwestorem w odniesieniu do kwestii biznesowych.

Następnie, uzgodnienia z term-sheet są „przenoszone” do umowy inwestycyjnej w celu uszczegółowienia i zapisania w sposób wykluczający jakiekolwiek problemy z interpretacją.

Dokonuje się tego w dużym stopniu poprzez odniesienie do przepisów wynikających z Kodeksu cywilnego i Kodeksu spółek handlowych.

W praktyce jednak, negocjacje umowy inwestycyjnej mają charakter raczej „biznesowo-prawny” niż tylko „prawny”. Chodzi o to, że na etapie negocjacji prawie zawsze powraca się do kwestii czysto biznesowych.

W przypadku negocjacji z aniołem biznesu negocjacje mogą przyjąć różną formę. Najczęściej stosowana będzie wyłącznie umowa inwestycyjna.

Co zawiera umowa inwestycyjna?

Umowa inwestycyjna powinna zawierać między innymi następujące elementy:

• obecna i przyszła struktura udziałowa spółki (cap table),
• warunki rundy inwestycyjnej, a w tym harmonogram transz finansowych, jeśli występują,
• pozostałe zasady funkcjonowania firmy, a w tym zasady powoływania organów w spółce wraz z zasadami ładu korporacyjnego (corporate governance),
• klauzule, które regulują prawa i obowiązki stron,
• oświadczenia i zapewnienia,
• warunki zawieszające wejście umowy w życie,
• załączniki.

Poniżej wyjaśnię te z wymienionych powyżej elementów umowy inwestycyjnej, którym nie poświęciłem osobnych tekstów.

Ład korporacyjny (corporate governance)

Ład korporacyjny (corporate governance) to zbiór reguł działania i zasad, które odnoszą się do sposobu zarządzania firmą i sprawowania w niej nadzoru.

Umowa inwestycyjna odnosi się między innymi do następujących kwestii związanych z ładem korporacyjnym:

• kompetencje Zgromadzenia Wspólników, Rady Nadzorczej i Zarządu oraz wszelkie relacje pomiędzy tymi organami spółki,
• plany rozwoju,
• raportowanie realizacji działań operacyjnych i strategii,
• specjalne uprawnienia inwestora (funduszu) jako wspólnika mniejszościowego w zakresie kluczowych decyzji w spółce,
• warunki zatrudnienia założyciela i innych kluczowych osób w firmie, a w tym programy motywacyjne dla tych osób.

Umowa inwestycyjna – klauzule

Klauzule w umowie inwestycyjnej to kluczowe postanowienia, które umieszcza się w różnych formach i w różnych miejscach tej umowy. Ich celem jest przede wszystkim ochrona interesów inwestorów.

Poniżej, przedstawiam listę dwunastu najczęściej stosowanych umowie inwestycyjnej klauzul:

• klauzula tag along (prawo przyłączenia),
• klauzula drag along (prawo przyciągnięcia),
• prawo pierwszeństwa (right of first refusal) i prawo pierwokupu (right of first offer),
• klauzula liquidation preference,
• zakaz konkurencji dla założyciela startupu,
• nakaz wyłączności operacyjnej założyciela startupu,
• zakaz sprzedaży udziałów (lock-up),
• zobowiązanie do zachowania poufności,
• klauzula vesting,
• dwie klauzule opcyjne: call i put
• klauzule anty-rozwodnieniowe (anti-dilution, ochrona przez rozwodnieniem),
• klauzule pay to play.

Wszystkie wymienione przeze mnie klauzule szczegółowo opisałem w osobnych tekstach.

Linki do tych tekstów znajdziesz w Klauzule w umowie inwestycyjnej w startupie. Co to jest?

Przedstawiłem tam również krótkie opisy poszczególnych klauzul.

Oświadczenia i zapewnienia

Oświadczenia i zapewnienia (representations and warranties) mają na celu zabezpieczenie stron transakcji, a w tym przede wszystkim interesów inwestora.

Właściciel firmy (założyciel) i firma zapewniają, iż przekazali inwestorowi i jego doradcom wszystkie istotne informacje, które mogłyby mieć znaczący wpływ na sytuację biznesową i prawną firmy.

Poprzez oświadczenia i zapewnienia, właściciel firmy i firma potwierdzają również, że sytuacja (prawna, ekonomiczna itp.) firmy jest taka, jak została już przedstawiona inwestorowi.

Dodatkowo, właściciel firmy zapewnia inwestora, iż utrzyma taką sytuację w okresie od momentu zawarcia umowy inwestycyjnej do momentu wejścia inwestora do spółki.

Chodzi o to, że wejście w życie umowy po jej podpisaniu może nastąpić z opóźnieniem. Jednym z głównych powodów są warunki zawieszające, o których piszę w następnej kolejności.

Umowa inwestycyjna może zawierać oświadczenia i zapewnienia, które dotyczą między innymi następujących kwestii:

• poziomu zadłużenia spółki,
• praw do własności intelektualnej (IP),
• spraw sądowych czy innych postępowań toczących się wobec spółki lub też spraw czy postępowań, które mogą zaistnieć,
• zasad prowadzenia ewidencji księgowej,
• sytuacji podatkowej spółki.

Warunki zawieszające w umowie inwestycyjnej

W umowie inwestycyjnej, bardzo często występują tak zwane warunki zawieszające. Mają one na celu uzależnienie wejścia w życie większości postanowień umowy od wystąpienia konkretnych zdarzeń.

Najczęściej, umowa inwestycyjna zawiera następujące warunki zawieszające:

• uzyskanie odpowiednich zgód na dokonanie inwestycji – zarówno po stronie inwestora (na przykład zgoda rady nadzorczej czy komitetu inwestycyjnego funduszu), jak i firmy,
• uzyskanie odpowiednich zgód administracyjnych (na przykład w sytuacji potencjalnej tzw. koncentracji na danym rynku, czyli, w uproszczeniu, zagrożenie ograniczenia konkurencji poprzez ustanowienie monopolu),
• przeniesienie praw do własności intelektualnej na spółkę,
• brak zaistnienia zmian w sytuacji firmy, co właściciel firmy i firma „gwarantowali” w „oświadczeniach i zapewnieniach”.

Umowa inwestycyjna – załączniki

Najczęstszymi załącznikami, które są dołączane do głównego dokumentu umowy inwestycyjnej należą między innymi:

• umowa o przeniesienia wartości niematerialnych (WNiP), zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP) czy przedsiębiorstwa,
• umowa spółki,
• regulamin rady nadzorczej i zarządu spółki,
• biznes plan, plan rozwoju, budżet czy wieloletnie prognozy finansowe.

Formę załącznika mogą przyjąć również oświadczenia i zapewnienia i inne elementy, które wymieniłem jako część głównego dokumentu.

Przykładowo, takim załącznikiem może być zestawienie planowanych zmian w cap table albo harmonogram transz finansowych.